Lão Lâm đi xuyên qua sảnh lớn căng-tin đến sau bếp.
Lát sau, ông cầm về một túi vải ném lên bàn, phát ra tiếng rơi nặng nề.
Đánh chén xong mấy bát cháo, đám bọn họ nhìn chòng chọc túi vải, tò mò quay sang Lão Lâm.
Lão Lâm: “Xòe tay.”
Mấy bàn tay nhỏ bé ngoan ngoãn xòe ra.
Lão Lâm mở túi, không nói gì, thò tay bốc một nắm gì đó ra thả vào lòng bàn tay đám nhỏ.
Hạt màu vàng tròn vo, hóa ra là đậu tương.
“Đếm xem.” Nói xong, Lão Lâm lại đi làm việc của mình.
Bốn người bốn nắm đậu tương, ngơ ngác nhìn nhau, không hiểu chuyện gì.
Nhưng sư phụ bảo đếm, vậy thì cứ đếm thôi, thế là Bùi Chi tiên phong ngồi đếm.
Lượt đầu số lượng rất ít, nhoắng một cái là đếm xong.
Cũng đúng lúc Lão Lâm lau bàn xong quay lại, còn cầm theo giẻ lau, hỏi: “Có thu hoạch gì không?”
“Cháu có 12 hạt đậu tương!” Lục Chí Hạo nói.
“Cháu có 9!” Đây là Hoa Quyển.
Lâm Triều Tịch vui vẻ: “Tớ nhiều hơn các cậu, tận 13!”
Bùi Chi không nói gì, cậu xếp đậu tương thành một hàng, ngẩng đầu nhìn Lão Lâm.
Lão Lâm cũng không nói gì, lại bốc cho mỗi người một nắm đậu, tiếp tục đi làm việc.
“Có thu hoạch gì không”, mỗi lần quay lại Lão Lâm đều hỏi câu này, nhưng không ai có đáp án chính xác.
Lục Chí Hạo cẩn thận từng tí một, xếp hàng thứ nhất 1 hạt, hàng thứ hai 2 hạt, cứ như vậy xếp hết chỗ đậu Lão Lâm đưa cho.
Bùi Chi gom lại chỗ đậu Lão Lâm đưa, mỗi hàng xếp 10 hạt, 10 hàng thành một nhóm.
Hoa Quyển đếm xong thì vô tư ném đậu tương vào bát cháo.
Cuối cùng cũng vét hết sạch túi đậu.
Lão Lâm cũng làm xong việc, ngồi lại chỗ cũ: “Đếm đậu tương dễ không?”
Gật đầu như giã tỏi.
“Bây giờ giả dụ mấy nhóc không biết phép cộng, nhưng tôi cần mấy nhóc nói ngay lập tức mỗi người có bao nhiêu hạt đậu thì sao?”
Lâm Triều Tịch cúi đầu, cô đang vô thức đếm tổng số đậu của mỗi lần thì nghe Lão Lâm nói vậy.
Thế là cô lại đếm vội mình có mấy hàng đậu tương. Cô xếp 10 hạt một hàng, tổng có 11 hàng, lẻ 3 hạt, tức có tổng 113 hạt.
“125.” Bùi Chi đã có kết quả.
Lâm Triều Tịch nhìn của Bùi Chi, cậu sớm đã xếp xong ngang 10 hạt dọc 10 hạt, đội hình tổng 100 hạt đậu tương, 2 hàng lẻ 5 hạt.
Lục Chí Hạo bối rối nhìn chỗ đậu tương xếp thành hình tam giác của mình, thực sự hết cách, 1, 2, 3, 4, 5 cứ như vậy thật thà đếm từng hàng một.
Hoa Quyển chống cằm, ngẩn người nhìn đống đậu bơi trong bát cháo.
“Chúc mừng mấy đứa đã tái hiện thành công quá trình ra hình thành sớm nhất của Toán học.” Lão Lâm cười: “Có phải là nên tự vỗ tay cho mình không nào?””
Chuyện cười của Lão Lâm thật nhạt nhẽo, cả lũ ngồi nhìn đội hình đậu tương của mình, cứng đờ không nói nên lời.
Mãi đến khi Hoa Quyển ợ một cái, mọi người mới hoàn hồn.
Lão Lâm hỏi: “Có vấn đề gì không?”
“Hả?” Lục Chí Hạo ngẩng đầu: “Chú vừa nói gì cơ?”
“Tôi nói sự ra đời sớm nhất của Toán học vô cùng vĩ đại và kì diệu, mấy đứa phối hợp chút coi, tự thưởng pháo tay cho mình mình xem nào?”
Cả lũ lại thừ người, bao gồm Bùi Chi.
“Nào, chúng ta tưởng tượng một chút, vào thời kì đầu của xã hội loài người, tức là lúc người ta còn mặc váy da hổ, à à à à à lúc còn nhảy múa quanh đống lửa ấy, lúc đương nhiên là chưa xuất hiện cộng trừ nhân chia, thậm chí những con số 123456789… còn chưa tồn tại.” Lão Lâm bắt chước người nguyên thủy vỗ ngực, chọc bọn trẻ cười cười khanh khách.
“Người nguyên thủy ngày ngày đều phải ra ngoài đi săn, không thì chỉ có cạp đất. Ban đầu, mọi người săn bắt rất bừa bãi, không cần biết mỗi ngày mình bắt được bao nhiêu động vật. Bỗng một hôm, Hoa Quyển nhận thấy cứ như vậy thì không ổn, cậu nghĩ mình phải ghi lại mỗi ngày săn được bao nhiêu thú hoang, ngộ nhỡ Lục Chí Hạo nhà bên ăn trộm mất thì sao?”
“Thế là, cậu bắt đầu khắc lên tường, mỗi một nét “丨” đại diện cho 1 con thú.”
Lão Lâm vừa nói vừa đặt một hạt đậu trước mặt Hoa Quyển, mô phỏng động tác khắc dấu“丨”, còn nhại giọng cậu lồ ng tiếng: “Hôm nay mình bắt được nhiều gà thế nhỉ.”
Ông lại đặt mấy viên nữa xuống, đại diện cho dấu gạch: “Ngày mai nhiều vịt thế nhỉ.”
Cứ vậy lặp lại mấy lần, đến khi không thể đếm nổi chỗ đậu trước mặt Hoa Quyển.
“Y dà, vấn đề xuất hiện rồi! Bỗng một hôm Hoa Quyển muốn biết rốt cuộc mình đã săn được bao nhiêu thú hoang, cậu về đến nhà, nhìn đống 丨丨丨丨丨… trên tường, gục ngã.”
Lão Lâm vừa nói vừa lắc bát đậu của Hoa Quyển kêu lạo xạo, tượng trưng cho những nét khắc lộn xộn trên tường nhà người nguyên thủy Hoa Quyển.
“Chú ấu trĩ thật đấy!” Hoa Quyển kháng nghị.
Đương nhiên ấu trĩ rồi, Lâm Triều Tịch nghĩ, đây là câu chuyện cô nghe từ hồi năm tuổi.
Lão Lâm đặt bát xuống, bỗng trở nên nghiêm túc: “Vấn đề của Hoa Quyển không chỉ là vấn đề của mỗi Hoa Quyển, nó đồng thời xuất hiện trong rất nhiều gia đình các bộ lạc khác. Người nguyên thủy thường gặp nhiều vấn đề liên quan đến tính toán trong cuộc sống hàng ngày, nhưng lại không sung sướng như mấy nhóc ngày nay, bọn họ thậm chí còn chẳng có sẵn bộ số đếm để dùng.” Lão Lâm xoa đầu Lục Chí Hạo: “Vậy nên, để giải quyết vấn đề “đếm không xuể”, “ghi không đúng” trong đời sống sinh hoạt sản xuất, bọn họ bắt đầu sáng tạo.”
Bàn tay Lão Lâm di chuyển về phía đội hình tam giác đậu tương trước mặt Lục Chí Hạo, trỏ từng hàng một, giọng điệu trang trọng: “Quá trình ra đời của con số đại khái là như vậy.” Lão Lâm nói: “Nếu mấy nhóc may mắn được chứng kiến những tảng đất sét từ thời Babylon cổ đại thì sẽ thấy người ta dùng một loạt bút có mặt cắt hình tam giác để khắc chữ, ngày nay chúng ta gọi nó là chữ viết hình nêm. Con người ở thời đại đó dùng một vết khắc, đại diện cho số “1” ngày nay ta đang dùng, hai vết khắc đại diện cho số “2”, cứ tiếp tục như vậy, nhưng đến “10”, họ lại dùng một kí hiệu đếm mới.”
Lão Lâm vẽ một hình “<” lên mặt bàn.
“Nó trông như này, chú ý nhé mấy bạn trẻ, đây là bước nhảy vọt của văn minh nhân loại đấy, vận dụng kí hiệu để tính toán, vậy có nghĩa là phép tính vĩ đại hơn sắp sửa xuất hiện rồi…”
Lão Lâm giảng hăng say, dùng cả ngôn ngữ hình hình thể, đánh mắt sang đội hình đậu tương thứ ba, 10 hạt một hàng.
Lúc này, Lục Chí Hạo bỗng hỏi: “Chú ơi, chú từng thấy tảng đất sét đó rồi ạ?”
Bàn tay Lão Lâm chững lại trên không trung, rồi mới cúi xuống nhìn Lục Chí Hạo, nạt nộ: “Đây là trọng điểm à?”
“Cháu thấy siêu thật đấy.” Lục Chí Hạo khao khát nhìn Lão Lâm: “Muốn được xem thử ghê.”
“Cháu cũng thấy siêu…”
Câu nói này không đến từ bốn bọn họ. Chẳng biết tự bao giờ, sau lưng Lão Lâm đã vây đầy học sinh, mà ai trông cũng lạ hoắc.
Đám nhóc đó ban đầu chỉ nán lại xem Lão Lâm đang diễn trò gì. Nhưng dần dần chúng đều trật tự, nghiêm túc lắng nghe câu chuyện của Lão Lâm.
Bóng đèn căng-tin vẫn sáng choang, trước mặt là vô số đậu tương và thìa bát chưa thu dọn.
Nhưng Toán học đã được Lão Lâm lột bỏ lớp áo trông có vẻ xù xì, trở thành một quá trình đơn thuần và tinh túy, vận dụng tư duy sáng tạo để giải quyết vấn đề, nhưng lại liên quan mật thiết đến sự tiến hóa của nền văn minh nhân loại.
Lão Lâm kể liến thoắng từ sự ra đời của số đếm, từ cộng trừ số thập phân đến phép nhân phép chia, chỉ bằng đống đậu tương, ông biến những con số trừu tượng trở nên cụ thể hơn bao giờ hết.
Cùng cùng, ông còn dạy họ dùng keo làm một khối lập phương từ 1000 hạt đậu tương.
Dị vãi chưởng.
Cuối cùng Lão Lâm nói: “Từ khi mới chào đời, kì thực Toán học đã liên quan mật thiết đến vô số vấn đề thực tiễn của toàn nhân loại. Không có nhiều công cụ hiện đại, giống như đếm đậu tương mà không có phép cộng, chia đồ mà không có phép chia, giống như trước mắt loài người vĩnh viễn là dòng sông lớn chắn ngang, chặn mất con đường phía trước, không qua sông được phải làm sao bây giờ, rất đơn giản thôi: xây cầu. Thế là các con số được ra đời, đại số, hình học, đều lần lượt xuất hiện…”
Lão Lâm bắt tay dọn dẹp đậu tương, cười tủm tỉm.
“Trong hàng triệu năm nay, tiền nhân của chúng ta đã xây cầu từng chút từng chút một, đưa ta đi từ thời ăn lông ở lỗ đến xã hội văn minh ngày nay. Và vô số những công thức, tiên đề, định nghĩa, chứng minh mà họ khám phá ra đều trở thành công cụ Toán học chúng ta đang sử dụng.”
“Có mà là công cụ để giáo viên Toán làm khổ bọn cháu ấy!” Sau lưng Lão Lâm có cậu nhóc cáu kỉnh nói leo.
“Nói đúng lắm!” Lão Lâm búng trán cậu nhóc, cười hỏi: “Nhóc thích xe hơi không?”
“Thích ạ!”
“Thích lái xe không?”
“Cháu không biết lái!”
“Không biết mới phải học.” Lão Lâm tiếp tục dọn dẹp: “Bây giờ mấy đứa nào là đến trường, nào là làm đề, đâu là đang học lái xe đó.”
“Nếu cháu chẳng có hứng thú lái xe thì sao?”
“Thì cũng chả làm sao.” Lão Lâm nói: “Nhưng mấy đứa phải có sư phụ giỏi dẫn dắt, kiếm lấy con xe tốt, lượn thử mấy khúc cua, thử hết rồi hẵng nói mình thích hay không, nhỉ?”
Lâm Triều Tịch bĩu môi: “Ý chú quan trọng nhất vẫn phải là có tài xế giỏi chứ gì.”
Lão Lâm vỗ ngực: “Đương nhiên.”
“Vậy còn Toán Olympic thì sao ạ?” Bùi Chi hỏi.
“Toán Olympic.” Lão Lâm chớp mắt, trả lời cậu: “Đây là ý kiến của cá nhân tôi: Toán Olympic là cách tư duy mang tính đột phá để khi đối mặt với khó khăn khi không có sự trợ giúp từ công cụ cao cấp, như vô số các nhà hiền triết đã từng. Cũng giống như dũng sĩ cầm kiếm gỗ đấu rồng, vậy nên mỗi quá trình giải toán đều đáng nể.”
“Điều thú vị hơn nằm ở chỗ, biết đâu một ngày nào đó mấy đứa đã đi được một quãng đường trong lĩnh vực Toán học, mấy đứa sẽ gặp phải dòng sông của riêng mình, lúc đó có thể mấy đứa sẽ phải lấy rìu ra tự chặt củi xây cầu, trở thành người đầu tiên bắc cầu đi qua con sông đó. Và tất cả những buổi huấn luyện là để giúp cho chỗ này của mấy đứa…” Lão Lâm chỉ lên đầu, lại chỉ vào bàn tay: “Có năng lực chỉ huy chỗ này.”
Lão Lâm nói đến đây cũng coi như đã xong, nhưng ông lại tiếp tục: “Nhưng mấy đứa đừng có lấy cái “biết đâu một ngày nào đó” làm ý nghĩa cho việc học Toán Olympic của mình, không thì sẽ bỏ lỡ rất nhiều niềm vui, suy cho cùng các nhà Toán học nghiên cứu bộ môn này chủ yếu là vì…”
“Vì rảnh…” Hoa Quyển ề à.
Lão Lâm kinh ngạc: “Sao biết!”
“Cháu đoán bừa!” Hoa Quyển phụt cười.
Lũ trẻ được một tràng cười vang.
***
Bọn họ rời khỏi nhà ăn là vì bị đuổi.
Hành lí Lão Lâm chẳng có gì mấy, được quản lí căng-tin sắp xếp cho một chỗ ở tạm thời, không cùng phía căn biệt thự nhỏ của bọn cô.
Sau cơn mưa, trời mát mẻ, trăng sáng sao thưa, bóng Lão Lâm ung dung lắc lư rồi biến mất cuối con đường.
Hoa Quyển vừa đi vừa vắt tay sau đầu, bỗng nhớ ra gì đó: “Toi rồi, bị ông chú cò cưa cả buổi, còn chưa học bài ngày mai kiểm tra!”
“Giờ về học à?” Lục Chí Hạo hỏi.
“Cậu chưa ngán hay sao?” Hoa Quyển kinh hãi.
“Tớ thấy… hình như vẫn học tiếp được?”
“Thế thì xông lên!” Lâm Triều Tịch hét: “Chiến đấu với rồng!”
Cô hét xong, thấy ai cũng im lặng nhìn chằm chằm.
“Sao… sao vậy?”
Lục Chí Hạo: “Lâm Triều Tịch, chuyện cười của cậu hơi nhạt.”
Hoa Quyển: “Câu này mà cậu cũng nói được, xấu hổ quá.”
“Thật đấy.” Đây là Bùi Chi.
Bùi Chi chưa nói dứt câu, cả ba đều, nhìn nhau, bắt đầu điên cuồng chạy.
Tiếng cười của lũ trẻ vang vọng, có người quay đầu hét lên với cô: “Thi xem ai đến kí túc trước!”